Overzicht Studiedagen
2024, 9 maart, Utrecht (Literatuurhuis)
Programma Studiedag Levinas Studiekring 2024
Locatie: Achter de Dom 14, 3512 JP UTRECHT, Bij vragen kunt u contact opnemen met Martine Berenpas: 0610766831/levinas.studiekring@gmail.com
10:30-11:00 Inloop met koffie/thee en wat lekkers
11:00-11:15 opening door Cees Zweistra
11:15-12:00 Rafaëlle Kwakkel – Het gelaat van de android
12:00-12:15 discussie en vragen
12:15-13:00 Lunch
13:00-13:45 Martine Berenpas – De Zhuangzi en Emmanuel Levinas over ethische competentie en interculturele filosofie.
13:45-14:00 discussie en vragen
14:00-14:15 koffie/thee pauze
14:15-15:00 Arjan Moggre – De robot als mens 2.0
15:00-15:15 discussie en vragen
15:15-15:30 Afsluiting
Informatie over de lezingen
Rafaëlle Kwakkel
Het eerste seizoen van de televisieserie Westworld stelt de kijker voor een raadsel, waarop Levinas’ denken een antwoord biedt. Westworld gaat over androids: kunstmatig intelligente mensen. Deze androids zijn in uiterlijk en voorgeprogrammeerd gedrag niet van natuurlijke mensen te onderscheiden, maar zij hebben geen vrije wil. Het eerste seizoen draait om de vraag wat er nodig is om de androids een vrije wil te laten verwerven. In de laatste aflevering wordt onthuld dat lijden hetgeen is dat de androids doet “ontwaken”. De serie geeft cinematografisch duidelijk aan wanneer dat gebeurt – maar doet dat maar voor één android, Maeve. Dat Maeve eerder dan de andere androids haar eigen keuzes kan maken, is opmerkelijk, aangezien de serie toont dat alle androids dag in dag uit met groot lijden te maken krijgen. In deze presentatie zal ik laten zien hoe het denken van Levinas helpt begrijpen wat er zo bijzonder is aan Maeve’s lijden, en ook context biedt voor het door Westworld gesuggereerde verband tussen lijden en de menselijke subjectwording.
Rafaëlle Kwakkel (1993) zal in maart 2024 de MA Literature in Society aan de Universiteit Leiden afronden. Onder begeleiding van Jan van Dijkhuizen deed zij onderzoek naar de rol van lijden in de filosofie van Emmanuel Levinas, Karel Čapeks toneelstuk Rossum’s Universal Robots en seizoen 1 van de televisieserie Westworld.
Martine Berenpas
Tijdens de studiedag zal ik een korte presentatie geven over mijn dissertatie die ik binnenkort zal afronden. In mijn onderzoek heb ik het denken van Emmanuel Levinas en de filosofie van de vroeg daoïstische tekst de Zhuangzi inzet om een filosofische houding te articuleren waarin wij recht kunnen doen aan de culturele ander. In mijn lezing zal ik laten zien dat de positie van diegene die de vergelijking in interculturele filosofie doet, voor een groot deel de vergelijking en de uitkomst van de vergelijking bepaald. Om de kolonisatie van de culturele ander zoveel mogelijk te vermijden en om optimaal te kunnen leren van en met de culturele ander is het belangrijk dat de interculturele filosoof zichzelf een houding aanleert waarin hij of zij zich bewust wordt van zijn of haar emotionele commitments en overtuigingen. Het actief de eigen hart/geest op dieet zetten gecombineerd met Levinas’ ethische relatie waarin de ander onze egocentrische positie in twijfel trekt, geeft de intercultureel filosoof een manier om de culturele ander vanuit een open, nieuwsgierige en gelijkwaardige relatie te benaderen.
Martine Berenpas heeft gezondheidspsychologie en wijsbegeerte gestudeerd aan de Universiteit Leiden. Ze is geïnteresseerd in fenomenologie, Frans existentialisme en Oosterse filosofie. Momenteel werkt ze als docent ethiek en politiek bij Fontys Hogeschool in Tilburg.
Arjan Moggre:
De opkomst en nieuwe mogelijkheden van AI dwingen ons na te denken over de wijze waarop wij ons als mens dienen te verhouden tot deze nieuwe revolutionaire technologie. Arjan Moggre reflecteert in zijn lezing op de vraag wat het belang is van de technische mogelijkheden van AI ten aanzien van het stimuleren van het menselijk brein. In zijn lezing concentreert hij zich op de relatie tussen de mens en de robot en probeert hij te specificeren op welke manier deze relatie afwijkt van de intermenselijke verhouding. Hij vergelijkt daarbij de filosofie van Merleau-Ponty met het denken van Levinas. Levinas fundeert de ethiek als bepalend onderdeel voor de menselijke relatie. Levinas ziet de mens in eerste instantie als een organisme dat leeft in de genieting. ‘Leven van…’ zegt Levinas is genieting. In zijn boek Totaliteit en Oneindigheid werkt hij vanuit dit basisprincipe toe naar een filosofie over de intersubjectiviteit en uiteindelijk naar een wat hij noemt fundering van de ethiek. Het gaat in dit werkstuk met name om zijn ideeën over het genieten als basis voor zijn filosofie. De ideeën van beide filosofen worden bekeken in het licht van de ontwikkelingen in de AI.
Arjan Moggre is na een carrière in de bedrijfskunde filosofie gaan studeren en klassieke gitaar aan de Schumann Academie. Beide opleidingen heeft hij afgerond. Zijn masterscriptie schrijf hij over De Robot als mens 2.0. Een onderzoek naar de verhouding tussen mens en robot. Arjan houdt van tuinieren en biljarten. Daarnaast spendeert hij graag tijd met zijn kleinkinderen.
2023, 4 maart, Utrecht (Literatuurhuis)
Vandaag de dag is er een toenemende vraag naar zogenaamde “safe spaces” in publieke ruimtes. Deze veilige ruimtes zijn bedoeld om een plek te creëren waarin mensen die zich gemarginaliseerd voelen samen kunnen komen op een plek die vrij is van vooroordelen, conflicten en kritiek. Maar is een gesprek vrij van vooroordelen, conflicten en kritiek wel mogelijk? En hoe zou zo’n gesprek eruit zien?
Tijdens een studiedag van de Levinas Studiekring op 4 maart in Utrecht belichten theoloog Erik Hagoort, en filosofen Cees Zweistra en Martine Berenpas dit thema van verschillende kanten. De dialoog blijft volgens Levinas ‘altijd een risico, een risico om de radicale alteriteit van de ander toch te verraden.’
2011, 16 december, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over interreligieuze dialoog, en de vraag welke betekenis Levinas hiervoor heeft.
Aanleiding vormt de oratie van Marcel Poorthuis bij de aanvaarding van zijn leerstoel Interreligieuze Dialoog aan de Tilburg School of Theology, getiteld Dialoog tussen de religies: toekomst of verleden tijd?
Allereerst hield Dr. Marianne Moyaert uit Leuven een lezing, getiteld De heilige Schrift lezen onder één tent. Joden, christenen en moslims op bezoek bij Abraham. De aansluitende lezing van Marcel Poorthuis was getiteld Interreligieuze dialoog en de grenzen van de filosofie van Levinas. Volgde een interessante discussie met de talrijke aanwezigen.
2010, 18 juni, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over ‘toepassingen’ van het denken van Levinas in praktijken, in het bijzonder in de context van overheid en organisaties. Met bijdragen van Liesbeth Levy en Naud van der Ven.
Liesbeth Levy hield een inleiding over haar promotieonderzoek, waarin zij aan de hand van Buber en Levinas een verdieping wil geven aan het dialoog concept zoals dat in het grote steden beleid in Nederland wordt ingezet in het kader van de interculturele en inter-levensbeschouwelijke dialoog. De verdieping die Liesbeth beoogt, impliceert een kritiek op de louter instrumentele inzet door overheden van de dialoog als pacificatiemiddel. In haar onderzoek steunt Liesbeth onder meer op haar jarenlange ervaring met dialoogprojecten in Rotterdam, in haar functie van hoofd van de afdeling Debat van de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur en als artistiek leider van Zaal De Unie.
Naud van der Ven promoveerde enkele jaren geleden op het proefschrift Schaamte en verandering. Denken over organisatieverandering in het licht van de filosofie van Emmanuel Levinas. Hij is bij de overheid en in het bedrijfsleven werkzaam op het snijvlak van (Levinasiaans) denken en praktijk. Tijdens de studiedag besprak hij het kernthema van zijn workshops in organisaties: Wat gebeurt er als de ene mens denkt voor de andere?
2009, 5 juni, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over Kenosis en Offer, naar aanleiding van het verschijnen van René van Riessen: Man as a Place of God. Levinas’s Hermeneutics of Kenosis
Met bijdragen (papers) van Rico Sneller, Johan Goud, Marcel Poorthuis en Renée van Riessen. Hun bewerkte papers zijn verschenen in Mededelingen van de Levinas Studiekring 14 (2009)
2007, 26 oktober, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Gezamenlijke studiedag met de Girard Studiekring, getiteld Het sacrale slachtoffer, over dwarsverbanden tussen Levinas en het werk van René Girard
Met bijdragen (papers) van Joachim Duyndam, Michael Elias, Marcel Poorthuis en Wiel Eggen. Neerslag van de bijdragen Mededelingen van de Levinas Studiekring 12 (2007)
2006, 22 september, Nijmegen (Radboud Universiteit)
Seminar Identity: Gaining it by Losing it, als onderdeel van de internationale conferentie First Philosophy, Phenomenology, and Ethics. Conference in celebration of Emmanuel Levinas’ 100th birthday
Met bijdragen (papers) van Renée van Riessen, Emilie Van Daele, Joachim Duyndam en Ruud Welten. Neerslag van enkele bijdragen Mededelingen van de Levinas Studiekring 11 (2006)
2005, 9 december, Utrecht (Katholieke Theologische Universiteit)
Studiedag Levinas en Sartre, en Over de ontsnapping
Onder de titel Wat blijft is de hoop. De laatste Sartre en het Messianisme discussieerden Ruud Welten en Marcel Poorthuis over de verhouding tussen Levinas en Sartre. Vervolgens hield Joachim Duyndam een referaat over de actualiteit van de ontsnappingsproblematiek naar aanleiding van het verschijnen van de Nederlandse vertaling (door Ruud Welten en Rico Sneller) van De l’évasion (1935).
2004, 26 oktober, Rotterdam (Erasmus Universiteit)
Conferentie Verpleegkundige Relatie en Methodiek: Wetenschap in de Praktijk, georganiseerd door de Kairos-Valeo groep, in samenwerking met Erasmus MC en Achmea zorg.
Deelname aan deze conferentie, met een bijdrage van Joachim Duyndam.
2004, 1 oktober, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag Levinas in het ziekenhuis
Met bijdragen van Inge van Nistelrooy, Chaim van Unen en J.A. van de Brink-Tjebbes.
Teksten gepubliceerd in de Mededelingen van de Levinas Studiekring 9 (2004)
2003, 25 november, Utrecht (Katholieke Theologische Universiteit)
Studiemiddag God in Frankrijk, naar aanleiding van het gelijknamige boek onder redactie van Peter Jonkers en Ruud Welten.
Deelname aan deze studiemiddag met bijdragen van o.a. Marcel Poorthuis en Anton Houtepen.
Teksten gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 8 (2003)
2003, 25 april, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiemiddag Oorlog, de vader van alle dingen? ter gelegenheid van de verschijning van de Levinas monografie in de Kopstukken Reeks van uitgeverij Lemniscaat.
Bijdragen van Jan Marijnissen (voorzitter Tweede Kamer fractie SP), Renée van Riessen, Joachim Duyndam, Marcel Poorthuis en Liesbeth Levy.
Teksten (deels) gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 8 (2003)
2002, 13 september, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag De filosofische betekenis van het beeldverbod
Met bijdragen van Ruud Welten en Marcel Poorthuis.
Teksten gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 7 (2002)
2001, 14 september, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag Levinas en Rosenzweig
Met bijdragen van Victor Kal, Bert Blans en Marcel Poorthuis.
Teksten gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 6 (2001)
2000, 23 september, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag Heiligheid, bron van respect of bron van geweld?
Met bijdragen van Harald van Veghel en Laurens ten Kate.
Teksten gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 5 (2000)
1999, 26-29 juli, Leusden (Internationale School voor Wijsbegeerte)
Zomerschool over Vergeving
Met bijdragen van Liesbeth Levy, rabbijn Tsvi Marx, Maria van Noort, Jacques de Visscher, Joachim Duyndam, Marcel Poorthuis, Margriet Schilstra.
Teksten (deels) gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 4 (1999)
1998, 28 november, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over Vergeving, mede ter voorbereiding van de zomerweek in 1999.
Met bijdragen van Joachim Duyndam, Marcel Poorthuis, Liesbeth Levy, Tanno Verboom en Margriet Schilstra.
1997, 22 november, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag in samenwerking met Philosophica Judaica, naar aanleiding van het verschijnen van Theo de Boer, The Rationality of Transcendence. Studies in the Philosophy of Emmanuel Levinas (Amsterdam Studies in Jewish Thought vol 4).
Met bijdragen van Theo de Boer, Ludwig Heyde en Renée van Riessen.
1997, 25-28 augustus, Leusden (Internationale School voor Wijsbegeerte)
Zomerschool over Erotiek
Met bijdragen van Joachim Duyndam, Laurens ten Kate, Joke Hermsen, Renée van Riessen, Liesbeth Levy, André Lascaris, Marcel Poorthuis, Peter Vansweevelt.
1997, 21 juni, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over Gemeenschap
Met bijdragen van Joachim Duyndam en Henk Woldring.
1996, 23 november, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over Onteigening
Met bijdragen van Rudi Visker, Johan Goud, en Renée van Riessen.
Teksten gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 3 (1997)
1996, 15 juni, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag met bijdragen van Samuel IJsseling over Levinas, Odysseus en wij en van Ruud Welten over Het thema van het waken in het werk van Levinas.
Teksten (deels) gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 2 (1996)
1995, 25 november, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over Hulpverlening in relatie tot Levinas
Met bijdragen van Johan Goud, Aat van Rhijn en Hanneke Meulink-Korf.
1995, 24-28 juli, Leusden (Internationale School voor Wijsbegeerte)
Zomerschool over Levinas en de Talmoed
Met bijdragen van Marcel Poorthuis, Chana Safrai, Atie Brüggeman-Kruijff, rabbijn J.S. Jacobs, Luc Anckaert, Erna Moerdijk, Joachim Duyndam, Liesbeth Levy en Rob Veen.
1995, 20 mei, Utrecht (Universiteit voor Humanistiek)
Studiedag over Levinas en Buber
Met bijdragen van Liesbeth Levy en Marcel Poorthuis.
Teksten gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 1 (1995) en 2 (1996)
1994, 16 december, Leuven (Hoger Instituut voor Wijsbegeerte)
Studiedag over De vele gezichten van het kwaad
Met bijdragen van Roger Burggraeve, Didier Pollefeyt, Frans Terryn en Luc Anckaert.
1994, 4 juni, Utrecht (De Driehoek)
Studiedag met bijdragen van Jan Keij over Levinas in schema en van Wolfgang Krewani over Levinas. Denker des Anderen.
1993, 30 oktober, Utrecht (De Driehoek)
Studiedag met bijdragen van Annelies Schulte Nordholt over Blanchot, Levinas en de ethiek van het schrijven en van George Lengkeek over Hoe betrappen we met Levinas in het taalgebruik van leraren en leerlingen in het onderwijs het verschil tussen ondersteuning en dominantie?
1993, 3 april, Leusden (Internationale School voor Wijsbegeerte)
Conferentie Leven en denken in verscheidenheid
Met bijdragen van Bernhard Waldenfels, Victor Kal, Herman de Dijn, Errit van der Velde, Joachim Duyndam, Renée van Riessen, Theo Zweerman, Johan Goud en Chris Bremmers.
1992, 19 december, Utrecht (Frits Tingenhuis)
Studiedag met bijdragen van Renée van Riessen over Werkelijke transcendentie en Ab Verstege: Zuivere dialoog, een abstractie? (tekststudie)
1992, 13-17 juli, Leusden (Internationale School voor Wijsbegeerte)
Zomerschool over Autrement qu’être ou au delà de l’essence
Met bijdragen van Errit van der Velde, Jan Keij, Renée van Riessen, Johan Goud, Ab Kalshoven, Gertrude Schellens, Marcel Poorthuis en Joachim Duyndam.
1992, 13 juni, Utrecht (Frits Tingenhuis)
Studiedag met bijdragen van Frans Rouppe van der Voort over Intersubjectiviteit. Wederzijdse begrenzing van psychoanalyse en de fenomenologie van Levinas en van Paul Sars: Van Odyssee naar Exodus (over Paul Celan).
1991, 14 december, Utrecht (Frits Tingenhuis)
Studiedag met bijdrage van Otto Kroesen over Kwaad en zin en een tekststudie door Joachim Duyndam van Vrijheid en gebod.
Tekst Duyndam gepubliceerd in Mededelingen van de Levinas Studiekring 2 (1996)
1991, 15-19 juli, Leusden (Internationale School voor Wijsbegeerte)
Zomerschool over Totalité et Infini
Met bijdragen van Errit van der Velde, Jan Keij, Bas Baanders, Ab Kalshoven, Johan Goud en Eleen van Hove.
1991, 15 juni, Utrecht (Frits Tingenhuis)
Studiedag met bijdragen van Contance Quené over de Nederlandse vertaling van Quatres lectures talmudiques en van Atie Brüggeman – Kruijff over De vrouw en het vrouwelijke bij Levinas: Het is niet goed, de mens alleen
1990, 8 december, Utrecht (Stiltecentrum Hoog Catharijne)
Studiedag met bijdragen van Henri Veldhuis over Een metakritiek van Levinas’ kritiek op de westerse filosofie en van Ab Kalshoven over de Nederlandse vertaling van Autrement qu’être
1990, 9 juni, Hilversum (Folkertsma Stichting)
Studiedag met bijdrage van Victor Kal over Religie als activiteit: De betekenis van het gebed bij Levinas en een tekststudie door Frank Verborg van Betekenis en zin
1989, 9 december, Hilversum (Folkertsma Stichting)
Studiedag met bijdragen van Auke de Jong over Het taalbegrip van Heidegger en Levinas en van Herman Heering over Levinas’ spreken over God en ‘Le Dieu des Philosophes’
1989, 17 juni, Hilversum (Folkertsma Stichting)
Studiedag met bijdragen van Renée van Riessen over Eros bij Levinas en van Christina Hack over Een verrukkelijke zwakte.
1988, 11 juni, Hilversum (Folkertsma Stichting)
Studiedag met bijdragen van Fokke van der Heide over Levinas en Bonhoeffer en van Stephan Stasser over Evolutie en ethiek.
1988, 17-18 december, Leusden (Internationale School voor Wijsbegeerte)
Conferentie Levinas en de menswetenschappen
Met bijdragen van Emmanuel Levinas, Theo de Boer, Ad Peperzak, Samuel IJsseling, Herman Heering, Paul Moyaert, Cees Struyker Boudier, Johan Goud, Jacques de Visscher, Hubert Dethier, Annelies Schulte Nordholt, Frans Jacobs en Han Adriaanse.
Teksten gepubliceerd in Herman Bleijendaal, Johan Goud en Eleen van Hove (red.), Emmanuel Levinas over psyche, kunst en moraal. Baarn, Ambo, 1991.
1987, 28 november, Hilversum (Folkertsma Stichting)
Studiedag met bijdragen van Hent de Vries over De verhouding tussen Adorno en Levinas en van Chris Bremmers over Levinas en Heidegger.
1987, 27 juni, Hilversum (Folkertsma Stichting)
Studiedag met bijdragen van Marcel Poorthuis over Levinas’ Textes messianiques en van Jan Keij over Levinas’ opvattingen van het bewustzijn in het ontwikkelingsperspectief van zijn werk
1987, 31 januari, Hilversum (Folkertsma Stichting)
Oprichtingsbijeenkomst van de Levinas Studiekring, met bijdragen van Ad Peperzak (op basis van zijn artikel Autrui, Société, Peuple de Dieu. Quelques réflexions à partir d’Emmanuel Levinas) en Theo de Boer (op basis van zijn artikel Ontologischer Differenz und ontologische Trennung).